سامانه مؤدیان و پایانه فروشگاهی (قسمت اول)

مقدمه

پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، صورتحساب الکترونیکی، حافظه مالیاتی، همگی از جدیدترین و مهم‌ترین موضوعات فضای مالیاتی در ایران هستند.

موضوعاتی که اگر حسابدار باشید یا کارفرما، مدیرعامل باشید یا صاحب کسب‌وکار و یا حتی علاقه‌مند به قوانین و مقررات مالیاتی حتماً باید اطلاعات خود را در خصوص آن به‌روزرسانی کنید.

موضوع استفاده از پایانه‌های فروشگاهی اولین بار در سال ۱۳۸۲ در قانون نظام صنفی پیش‌بینی شد و پس‌ازآن بارها در قوانین و مقررات مختلف در خصوص استفاده از پایانه‌های فروش صحبت شد تا نهایتاً در تاریخ ۲۱ مهرماه ۱۳۹۸ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

1.شناسنامه قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان

 قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان در تاریخ ۲۱ / ۷ / ۱۳۹۸ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

در تاریخ ۱۶ / ۸ / ۱۳۹۸ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان در روزنامه رسمی کشور چاپ شد. سازمان امور مالیاتی موظف بود تا دوم اسفند ماه سال 1399 سامانه مودیان را راه اندازی کرده و در دسترس مودیان قرار دهد. طبق فراخوان‌های عضویت در سامانه مودیان، اشخاص مشمول این قانون از ابتدای آبان ماه سال 1401 و به ترتیب فراخوان‌های صادر شده موظف به عضویت در این سامانه و انجام تکالیف قانونی آن از جمله صدور صورتحساب الکترونیکی شدند.اما اجرای قانون در تاریخ‌های تعیین شده بدلیل چالش‌های موجود و عدم آمادگی زیر ساخت‌ها ی اجرای آن مجددا به تاخیر افتاد و سرانجام در تاریخ 26 تیر ماه 1402 مجلس شورای اسلامی با هدف تسهیل اجرای قانون سامانه مودیان و پایانه‌های فروشگاهی، قانون تسهیل قانون مزبور را تصویب کرد و زمان بندی جدیدی برای اجرایی شدن قانون تعیین گردید.

قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان دارای ۶ فصل و ۲۹ ماده و ۲۸ تبصره با چیدمان زیر است:

فصل اول) تعاریف (ماده ۱)

فصل دوم) تکالیف اشخاص مشمول (مواد ۲ الی ۱۴)

فصل سوم) تکالیف سازمان، دستگاه‌ها و مراجع ذی‌ربط (مواد ۱۵ الی ۱۶)

فصل چهارم) تشویق‌ها و تسهیلات (مواد ۱۷الی ۲۱)

فصل پنجم) ضمانت‌های اجرایی (مواد ۲۲الی ۲۵)

فصل ششم) نظارت بر اجرا (مواد ۲۶ الی ۲۹)

2. سامانه مؤدیان چیست ؟

سامانه مؤدیان، سامانه‌ای ملی است که توسط سازمان امور مالیاتی کشور طراحی و در دسترس فعالان اقتصادی و سایر مردم قرارگرفته است و قرار است به‌زودی کلیه‌ی امور مالیاتی فی‌مابین مؤدیان و سازمان امور مالیاتی از طریق این سایت انجام شود.

سامانه مؤدیان دارای ۵ ویژگی اصلی است:

۱- تحت مدیریت سازمان مالیاتی است

۲- به هر یک از مؤدیان کارپوشه (پنل کاربری) اختصاص داده‌شده است

۳- تبادل اطلاعات بین سازمان امورمالیاتی و مؤدیان از طریق این سامانه صورت می‌گیرد

۴- مؤدیان با هر وسیله‌ای که حافظه مالیاتی به آن وصل می‌شود می‌توانند به سامانه مؤدیان متصل شوند.

۵- مرجع نهایی ثبت، صدور و استعلام صورتحساب‌های الکترونیکی است

مؤدیان می‌توانند با استفاده از هرگونه سخت‌افزار یا نرم‌افزار اعم از رایانه شخصی، پایانه فروشگاهی، سامانه‌های ابری یا هر وسیله دیگری که حافظه مالیاتی به آن متصل شده باشد، به سامانه مؤدیان متصل شوند.

اشخاصی که نسبت به تغییر شغل یا محل فعالیت، تغییر مالکیت یا اجاره واحد کسب‌وکار اقدام می‌کنند، مکلف‌اند ظرف مدت ده روز تغییرات انجام‌شده را از طریق کارپوشه خود در سامانه مؤدیان را حسب مورد به سازمان امور مالیاتی یا شرکت معتمد ارائه‌دهنده خدمات مالیاتی اعلام نمایند.

همچنین از قابلیت‌های مهمی که باید در سامانه مؤدیان ایجاد گردد این است که به‌منظور تکمیل اطلاعات سازمان در خصوص مؤدیانی که عضو سامانه مؤدیان نبوده یا بدون صدور صورتحساب الکترونیکی اقدام به فروش می‌کنند، سامانه مؤدیان باید به‌گونه‌ای طراحی شود که مؤدی بتواند خریدهای خود را که فروشنده برای آنها صورتحساب الکترونیکی صادر نکرده است، به سازمان اطلاع دهد.

3. اشخاص مشمول ثبت‌نام در سامانه مؤدیان

کلیه صاحبان مشاغل (اشخاص حقیقی دارای کسب‌وکار مستقل) و اشخاص حقوقی، مشمول قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان هستند.

اما این بدان معنا نیست که کلیه این اشخاص مشمول باید به‌صورت همزمان و در تاریخ یکسان در سامانه مؤدیان عضو شوند و تکالیف مربوطه را رعایت کنند بلکه مکلف‌اند به ترتیبی که سازمان مالیاتی اعلام می‌کند، نسبت به ثبت‌نام در سامانه مؤدیان اقدام کنند.

مراحل عضویت در سامانه مؤدیان به ترتیب فراخوان‌های صادرشده توسط سازمان امور مالیاتی کشور هست که در ادامه به‌عنوان آن‌ها می‌پردازیم.

4. تغییر فراخوان‌های ثبت‌نام در سامانه مؤدیان بعد از اجرایی شدن قانون تسهیل قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان

بر اساس قانون تسهیل قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان مصوب 26 تیرماه سال جاری مجلس شورای اسلامی تغییر در زمان‌بندی فراخوان‌های ثبت‌نام سامانه مؤدیان صورت گرفته است که به‌صورت زیر هست:

۱- شرکت‌های عضو بورس و فرابورس و شرکت‌های دولتی و سایر دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری و اشخاص حقوقی به‌جز اشخاص حقوقی موضوع ماده ۱۶ قانون ارزش‌افزوده از تاریخ  (۰۱ / ۰۷ / ۱۴۰۲)

۲- کلیه صاحبان مشاغل گروه اول و دوم و سوم از تاریخ (۰۱ / ۱۰ / ۱۴۰۲)

5. نحوه ثبت‌نام در سامانه مؤدیان

با توجه به مشمولیت کلیه اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل برای ثبت‌نام در سامانه مؤدیان و بررسی فراخوان‌های ثبت‌نام در سامانه مذکور، اطلاع از نحوه ثبت‌نام در سامانه مؤدیان برای کلیه مؤدیان امری ضروری است.

مرحله ۱: ورود به درگاه ملی خدمات الکترونیک سازمان امور مالیاتی از طریق سامانه my.tax.gov.ir

مرحله ۲: ورود به پنجره ثبت‌نام و درج اطلاعات لازم شامل:

کد ملی / کد فراگیر / شناسه ملی

شماره همراه (شماره همراه حتماً باید به نام شخص مؤدی یا مدیرعامل اشخاص حقوقی باشد)

تاریخ تولد

عبارت امنیتی

مرحله ۳: انتخاب گزینه ثبت‌نام و دریافت پیامک حاوی کد ثبت‌نام (ارسال به شماره تلفن معرفی‌شده)

مرحله ۴: ورود به سامانه مؤدیان و تکمیل اطلاعات هویتی، اطلاعات پایانه فروشگاهی (در صورت لزوم)، اطلاعات حافظه مالیاتی (در صورت لزوم) و...

6. پایانه فروشگاهی چیست ؟

پایانه فروشگاهی یک نرم‌افزار یا سخت‌افزاری است که همزمان امکان انجام ۳ کار اصلی را داشته باشد:

۱- اتصال به درگاه‌های الکترونیکی پرداخت رسمی کشور

۲- اتصال به سامانه مؤدیان

۳- امکان صدور صورتحساب الکترونیکی

درواقع پایانه فروشگاهی، سخت‌افزار یا نرم‌افزاری است که بتواند به سامانه مؤدیان متصل شود و اطلاعات مربوط به کلیه تراکنش‌ها و صورتحساب‌های الکترونیکی صادرشده را به آن منتقل کند.

وسایلی مثل رایانه، دستگاه کارت‌خوان (دستگاه پوز) و یا سامانه‌های پرداخت الکترونیکی از انواع لوازم پایانه فروشگاهی محسوب می‌شوند.

همچنین پایانه فروشگاهی باید امکان اتصال به سامانه مؤدیان را نیز داشته باشد تا کلیه اطلاعات مربوط به فعالیت مؤدی از طریق حافظه مالیاتی به سامانه مؤدیان منتقل گردد و در پرونده و سوابق مالیاتی مؤدی ثبت شود.

سومین ویژگی مهم پایانه‌های فروشگاهی، امکان صدور صورتحساب الکترونیکی است.

صورتحساب الکترونیکی صورتحسابی است که به‌صورت سیستمی صادر می‌شود.

از مهم‌ترین نکات لازم به ذکر در خصوص پایانه‌های فروشگاهی این است که بانک مرکزی و حسب مورد کلیه بانک‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت موظف هستند مشخصات صاحبان کلیه دستگاه‌های کارت‌خوان بانکی (pos) و پایانه‌های پرداخت الکترونیکی را به سازمان امور مالیاتی کشور اعلام کنند تا برای تمام دستگاه‌های کارت‌خوان پرونده مالیاتی تشکیل شود.

7. اشخاص مشمول استفاده از پایانه فروشگاهی

چه اشخاصی باید از پایانه فروشگاهی استفاده کنند؟

در پاسخ به این سؤال ۲ گروه از فعالان اقتصادی را نام می‌بریم:

۱- خرده‌فروشی‌ها

۲- واحدهای صنفی که مستقیماً با مصرف‌کننده نهایی ارتباط دارند.

* منظور از مصرف‌کننده نهایی اشخاص حقیقی هستند که کالاها و خدمات را برای مصرف و نیاز شخصی خود خریداری می‌کنند و از آن برای عرضه مجدد به دیگران استفاده نمی‌کنند.

طبق ماده ۲ قانون پایانه‌های فروشگاهی:

«خرده‌فروشی‌ها و واحدهای صنفی که مستقیماً با مصرف‌کننده نهائی ارتباط دارند، علاوه بر عضویت در سامانه مؤدیان، موظف به استفاده از پایانه فروشگاهی می‌باشند. استفاده از پایانه فروشگاهی برای مؤدیانی که مستقیماً با مصرف‌کننده نهائی ارتباط ندارند، الزامی نیست»

اشخاص مشمول مکلف‌اند شماره‌حساب یا حساب‌های بانکی و شناسه یکتای دستگاه‌های کارت‌خوان بانکی(pos) یا درگاه‌های پرداخت الکترونیکی مورداستفاده برای فعالیت شغلی خود را از طریق سامانه مؤدیان به سازمان مالیاتی اعلام کنند.

ضمناً در موارد استفاده از حساب بانکی یا دستگاه کارت‌خوان بانکی (pos) یا درگاه‌های پرداخت الکترونیکی جدید، اشخاص مشمول مکلف‌اند اطلاعات آنها را بلافاصله از طریق کارپوشه خود در سامانه مؤدیان به سازمان اعلام کنند.

نکته ضروری دیگر در خصوص پایانه‌های فروشگاهی عبارت است از اینکه،درصورتی‌که به هر دلیل اعم از تعطیلی (موقت یا دائم) و یا انحلال واحد کسب‌وکار، بهره‌برداری از پایانه فروشگاهی به طور موقت یا دائم متوقف شود، باید مراتب را ظرف مدت ده روز از توقف بهره‌برداری، از طریق کارپوشه خود در سامانه مؤدیان، حسب مورد به سازمان امور مالیاتی یا شرکت معتمد ارائه‌دهنده خدمات مالیاتی اعلام نمایند.

لازم به ذکر است در مواردی که از دستگاه کارت‌خوان بانکی یا درگاه پرداخت الکترونیکی به‌عنوان پایانه فروشگاهی استفاده می‌شود، رسید یا گزارش الکترونیکی پرداخت خرید صادره در حکم صورتحساب الکترونیکی است و اشخاص مذکور نیازی به صدور صورتحساب الکترونیکی از طریق سامانه مودیان ندارند.

8. صورتحساب الکترونیکی چیست ؟

صورتحساب الکترونیکی صورتحسابی است که دارای ۴ ویژگی اصلی هست:

۱- به‌صورت الکترونیکی و از طریق سامانه مؤدیان صادر می‌شود

۲- دارای شماره منحصربه‌فرد مالیاتی است

۳- اطلاعات مندرج در آن، در حافظه مالیاتی فروشنده ذخیره می‌شود

۴- مشخصات و اقلام اطلاعاتی صورتحساب الکترونیکی، متناسب با نوع کسب‌وکار توسط سازمان تعیین و اعلام می‌شود

شماره منحصربه‌فرد مالیاتی نیز شماره‌ای شامل بیست‌ودو کاراکتر و دارای چهار بخش است، شناسه حافظه مالیاتی(شش کاراکتر)، تاریخ صورتحساب (پنج کاراکتر)، سریال صورت‌حساب (ده کاراکتر) و ارقام کنترلی (یک کاراکتر) که به هر صورتحساب اختصاص داده می‌شود.

همچنین به‌موجب ماده ۱ آئین‌نامه اجرایی ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم، صورتحساب عبارت است از:

«فرمی است دارای شماره منحصربه ‌فرد مالیاتی که در نوع الکترونیکی آن، اطلاعات در حافظه مالیاتی ذخیره می‌شود. مشخصات و اقلام اطلاعاتی صورتحساب، متناسب با نوع کسب‌وکار توسط سازمان تعیین و اعلام می‌شود. در مواردی که از دستگاه کارت‌خوان بانکی یا درگاه پرداخت الکترونیکی به‌عنوان پایانه فروشگاهی استفاده می‌شود، رسید یا گزارش الکترونیکی پرداخت خرید صادره در حکم صورتحساب است.»

همان‌طور که عنوان شد در مواردی که از دستگاه کارت‌خوان بانکی یا درگاه پرداخت الکترونیکی به‌عنوان پایانه فروشگاهی استفاده می‌شود، رسید یا گزارش الکترونیکی پرداخت خرید صادره در حکم صورتحساب الکترونیکی است و مؤدیان نیازی به صدور صورتحساب الکترونیکی جداگانه از طریق سامانه مؤدیان ندارند.

9. انواع صورتحساب الکترونیکی

پس از تصویب قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، انواع صورتحساب ازنظر مالیاتی به ۲ نوع تقسیم‌بندی می‌شود:

۱- صورتحساب الکترونیکی

۲- صورتحساب کاغذی (غیر الکترونیکی)

۱- صورتحساب الکترونیکی:

صورتحسابی است دارای شماره منحصربه‌فرد مالیاتی، که در سه قالب زیر صادر می‌شود:

صورتحساب الکترونیکی نوع اول:

صورتحساب الکترونیکی نوع اول یا همان صورتحساب با اطلاعات کامل که شامل اطلاعاتی از قبیل موارد زیر است:

الف) نوع فروش: شامل مواردی از قبیل بورس کالا، بورس انرژی، سامانه تدارکات الکترونیکی دولت، حق‌العمل‌کاری، پیمانکاری، داخلی، صادراتی و نظیر آن

ب) نوع خریدار: مصرف‌کننده نهایی حقیقی یا فعال اقتصادی

ج) تاریخ و زمان صدور (ساعت، دقیقه و ثانیه)

د) اطلاعات هویتی شامل نام، نام خانوادگی یا نام شخص حقوقی، شماره اقتصادی، شناسه یا کد ملی یا شناسه فراگیر اتباع خارجی، نشانی کامل و شماره پستی، شماره شعبه، برای هر دو شخص فروشنده و خریدار

س) مشخصات کالا یا خدمات ارائه‌شده، شامل شناسه کالا یا خدمت، شرح کالا یا خدمت

ع) واحد سنجش، مقدار یا تعداد،

ف) مبلغ واحد (فی) و مبلغ کل، تخفیفات، مالیات بر ارزش‌افزوده،

ک) شرح

ل) سایر عوارض و مبلغ سایر عوارض آن

و) مقدار پرداخت نقدی و مقدار نسیه آن حسب مورد

 صورتحساب الکترونیکی نوع دوم:

صورتحسابی با اطلاعات کامل فروشنده و اطلاعات کامل کالا و خدمات و بدون اطلاعات خریدار است.

صورتحساب الکترونیکی نوع دوم نقدی تلقی شده و از بابت آن اعتبار مالیاتی ارزش‌افزوده برای خرید آن قابل احتساب نیست.

 صورتحساب الکترونیکی نوع سوم:

این نوع از صورتحساب‌ها همان «رسید پرداخت وجه» صادره از دستگاه کارت‌خوان بانکی و یا درگاه الکترونیکی پرداخت که حسب مقررات اعلامی سازمان امور مالیاتی کشور، به‌عنوان پایانه فروشگاهی فروشنده (مؤدی) پذیرفته می‌شود، می‌باشند. در این نوع صورتحساب، صرفاً مبلغ پرداختی و شماره سوئیچ پرداخت، شماره پذیرنده فروشگاهی، شماره پایانه، شماره پیگیری، تاریخ و زمان پرداخت و حداقل مشخصات فروشنده وجود داشته و از بابت آن‌ها اعتبار مالیاتی برای خریدار قابل احتساب نیست.

۲- صورتحساب کاغذی (غیر الکترونیکی):

این نوع صورتحساب برای اشخاصی که حسب مقررات قانونی امکان صدور صورتحساب غیر الکترونیکی را دارند موضوعیت داشته و اقلام، اطلاعاتی آن شامل کلیه اقلام صورتحساب الکترونیکی است به‌استثنای اقلام اطلاعاتی که از طریق سامانه مؤدیان نظیر شماره منحصربه‌فرد مالیاتی به‌صورت حساب اضافه می‌شود. این نوع صورتحساب به‌استثنای صورتحساب‌های موضوع تبصره ۲ این بند، نقدی تلقی شده و اطلاعات پرداخت نسیه در این صورتحساب‌ها وجود ندارد.

10. نحوه صدور صورتحساب الکترونیکی

فرایند صدور صورتحساب الکترونیکی از طریق سامانه مؤدیان دارای مراحل مختلفی هست که در ادامه به شرح آن می‌پردازیم:

۱- صورتحساب الکترونیکی، توسط فروشنده از طریق سامانه مؤدیان صادر می‌شود. در مورد مؤدیانی که مستقیماً با مصرف‌کننده نهائی ارتباط دارند، عملیات ثبت فروش و صدور صورتحساب الکترونیکی، توسط پایانه فروشگاهی انجام می‌شود.

۲- درصورتی‌که خریدار، مصرف‌کننده نهائی نبوده و خود عضو سامانه مؤدیان باشد، صورتحساب الکترونیکی صادرشده توسط فروشنده، به‌صورت خودکار به کارپوشه خریدار در سامانه مؤدیان منتقل می‌شود و به‌عنوان اعتبار مالیاتی ارزش‌افزوده برای او منظور می‌شود.

۳- مؤدیان مالیاتی مکلف‌اند ظرف مدت سی روز از تاریخ درج صورتحساب الکترونیکی در کارپوشه مؤدیان نسبت به اعلام پذیرش یا عدم پذیرش این صورتحساب‌ها اقدام کنند. عدم اظهارنظر ظرف مدت مذکور به‌منزله تائید صورتحساب مربوط هست.

۴- نحوه محاسبه مالیات بر ارزش‌افزوده این صورتحساب‌ها نیز به این صورت است که:

 در پایان هر دوره سه‌ماهه، بدهی مالیات بر ارزش‌افزوده مؤدی که عبارت است از مابه‌التفاوت مالیات فروش و مالیات خرید (اعتبار مالیاتی) وی در طول دوره، طبق مقررات توسط سامانه محاسبه می‌شود. درصورتی‌که مالیات فروش مؤدی بیشتر از مالیات خرید (اعتبار مالیاتی) وی باشد، مؤدی موظف است مابه‌التفاوت را به ترتیبی که سازمان مقرر می‌کند، به‌حساب سازمان واریز کند. متقابلاً درصورتی‌که مالیات فروش مؤدی کمتر از مالیات خرید (اعتبار مالیاتی) وی باشد، سازمان موظف است با رعایت ترتیبات قانونی مربوطه مابه‌التفاوت را به مؤدی مسترد کند و یا به‌عنوان اعتبار مالیاتی به دوره بعد منتقل کند.

نکته مهم در خصوص معاملاتی که صورتحساب آن به‌صورت الکترونیکی صادر نمی‌گردد این است که:

به‌منظور تکمیل اطلاعات سازمان در خصوص مؤدیانی که عضو سامانه مؤدیان نبوده یا بدون صدور صورتحساب الکترونیکی اقدام به فروش می‌کنند، سامانه مؤدیان باید به‌گونه‌ای طراحی شود که مؤدی بتواند خریدهای خود را که فروشنده برای آنها صورتحساب الکترونیکی صادر نکرده است، به سازمان اطلاع دهد.

اشخاص مشمول مکلف‌اند درصورتی‌که امکان صدور صورتحساب الکترونیکی به دلیل بروز حادثه یا نقص فنی فراهم نباشد مراتب را تا پایان روز اداری بعد، از طریق کارپوشه خود در سامانه مؤدیان یا به هر طریق دیگری که سازمان اعلام می‌کند، حسب مورد به سازمان یا شرکت معتمد ارائه‌دهنده خدمات مالیاتی اعلام کنند و تا زمان امکان‌پذیر شدن صدور صورتحساب الکترونیکی، فروش‌های خود را به ترتیبی که سازمان به‌موجب دستورالعملی مقرر می‌کند، ثبت و صورتحساب‌های صادره را به سازمان ارسال کنند.

11. حافظه مالیاتی چیست ؟

حافظه مالیاتی ابزار بسیار مهمی است که وظیفه تبادل اطلاعات بین پایانه فروشگاهی و سامانه مؤدیان را بر عهده دارد.

حافظه مالیاتی ابزاری است با ویژگی اصلی زیر:

۱- به شکل سخت‌افزاری یا نرم‌افزاری است

۲- تحت نظارت سازمان مالیاتی است

۳- برای ثبت صورتحساب الکترونیکی مورداستفاده قرار می‌گیرد

۴- دارای شماره شناسه یکتا سازمان مالیاتی است

در شماره‌های آتی ماهنامه توتون صنعت می‌پردازیم به:

 شرکت‌های معتمد ارائه دهنده خدمات مالیاتی

 تغییرات مهم در ارسال اطلاعات مالیاتی با اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان

 جرائم و مجازاتها در قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان

 تسهیلات و مشوق‌ها در قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان

منابع:info@hesabdanan.com، گزارش سازمان امور مالیاتی، قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان

ادامه دارد