قاچاق پدیده غیرمجاز اقتصادی و مخالف نظم اجتماعی است که با رعایت شرایط موجود در قوانین قابل تعقیب و مجازات کیفری می‌باشد. قاچاق سیگار نیز به عنوان یک پدیده مضموم سلامت و امنیت اقتصادی، اجتماعی و روانی جامعه را هدف گرفته است. نصب هولوگرام روی تولیدات داخلی از اقدامات موثر جهت افزایش ریسک پذیری قاچاق سیگار محسوب میگردد. سیگارهای قاچاق به دلیل اینکه از مجاری غیر رسمی وارد کشور می‌شوند از استانداردهای لازم برخوردار نیستند؛ چرا که نظارت کیفی بر مواد تشکیل دهنده این سیگارت‌ها از جمله توتون بکار رفته در آنها انجام نمی‌شود و مواد اولیه آنها ناشناخته باقی می‌ماند. آزمایشگاه‌های موجود در کشور با وجود تمام مشکلات و کمبودهای تکنولوژیک می‌توانند حداقل‌های لازم برای سنجش کیفیت سیگارهای قانونی تولید شده در کشور را تأمین کنند؛ اما سیگارهای غیرقانونی و قاچاق هیچ‌گاه مورد سنجش و آزمایش قرار نمی‌گیرند و این احتمال وجود دارد که حاوی مواد سمی و بعضاً غیرمجاز برای سلامتی مردم باشند. در مورد سیگارهای تولید شده در داخل کشور تمامی استانداردهای لازم توسط دستگاه‌های ذیربط مورد بررسی قرار می‌گیرد و این شرکت‌ها نمی‌توانند از توتون‌های بی‌کیفیت و مواد افزودنی غیر مجاز استفاده کنند. علاوه بر این وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نمی‌تواند در مورد کیفیت نامناسب سیگارهای قاچاق از حقوق مردم دفاع کند و در صورت وقوع مشکلات خاص برای مصرف‌کنندگان با مسؤولان و یا تولیدکنندگان خاطی برخورد کند.
در ذیل به تفصیل به مقایسه و تشریح معضلات استعمال سیگارتهای قاچاق نسبت به محصولات مجاز تولید داخل و نتایج بررسی‌های آزمایشگاهی در خصوص فیلتر و توتون‌های بکار رفته در این نوع سیگارت‌ها می‌پردازیم.
سیگارت به عنوان پرمصرف‌ترین محصول دخانی در ایران شناخته می‌شود. این محصول می‌تواند حاصل تولید در کارخانجات ایرانی و کمپانی‌های مجاز خارجی در داخل کشور، واردات رسمی و واردات غیررسمی(قاچاق) باشد. مواد اولیه مورد نیاز برای تولید سیگارت شامل اقلام توتونی(انواع توتون استحصالی کشورهای مختلف) و غیر‌توتونی( فیلتر، کاغذ سیگارت، انواع افزودنی و...) می باشند که توسط شرکت‌های مجاز داخلی مواد اولیه مذکور در مبدأ، در مراحل تولید و پس از آن در آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت مرجع به صورت دقیق، بررسی و میزان قطران و نیكوتین و درصد شاخص‌های جذب كندانزانت و آلكالویید و همچنین اثرات دود محیطی حاصل از آنها، مورد سنجش قرار می‌گیرند. نتایج آنالیزهای شیمیایی دود نیز به صورت واقعی بر روی پاكت با شاخص‌های عددی میلی گرم در هر نخ قطران (Tar) و نیكوتین (Nicotine) درج میگردد.
ضایعات توتون در سیگارتهای قاچاق
لازم به ذکر است قطران، کُمپلکسی پیچیده از هزاران ماده شیمیایی مختلف است که بسیاری از آنها سمّی و برای سلامتی خطرناک هستند. برخی از مهم‌ترین مواد موجود در قطران عبارتند از: هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAHs) –از جمله بنزو (آ) نیتروزآمین‌ها، فلزات سنگین، فنول‌ها، فرمآلدهید و آکرولئین که به سلول‌های بدن آسیب زده و موجب التهاب ریه و سرطان زایی میگردد.
سیگارتهای قاچاق با توجه به عدم نظارت و استانداردسازی، برخلاف سیگارتهای تولید شده توسط شرکت‌های تحت نظارت، در شرایط غیرقانونی و بدون رعایت استانداردهای بهداشتی تولید می‌شوند. این محصولات معمولاً فاقد فرآیند کنترل کیفیت بوده و میزان قطران آنها دقیق نمی‌باشد. در تولید سیگارتهای قاچاق معمولاً از توتون‌های نامرغوب، برگ‌های کهنه یا حتی ضایعات توتون و تنباکو استفاده می‌شود که حاوی مقدار بیشتری قطران و مواد سمّی هستند. برخی از این سیگارت‌ها حتی ممکن است با مواد افزودنی خطرناک مانند چسب، مواد شیمیایی غیرمجاز و اسانس‌های مصنوعی ترکیب شوند که میزان سموم و قطران را افزایش می‌دهد.
الیاف سلولزی به کار رفته در فیلترهای سیگارتهای استاندارد، درصد ورود قطران به بدن را کاهش می‌دهند اما در سیگارتهای قاچاق از فیلترهای تقلبی و بی‌کیفیت (الیاف مصنوعی) استفاده میگردد که میزان جذب و کاهش ترکیبات خطرناک دود سیگارت، بسیار پایین می‌باشد. کاغذ سیگارتهای قاچاق اغلب از مواد ارزان و بی‌کیفیت ساخته شده که هنگام سوختن، با تولید ترکیبات مضر، میزان قطران را افزایش می‌دهد. همچنین برخی از این سیگارت‌ها دارای مواد شیمیایی برای سرعت بخشیدن به فرآیند سوزش هستند که خود منبع تولید مواد سرطان‌زا است.
نتایج آنالیز شیمیایی مواد بکار رفته در سیگارتهای قاچاق و تقلبی
در بررسی‌های آزمایشگاهی انجام شده بر روی تعداد زیادی از سیگارتهای قاچاق موجود در بازار کشور و حتی برخی برندهای محبوب مشخص گردید که فیلترها و توتون‌های استفاده شده در خرمن این سیگارت‌ها بسیار نامرغوب می‌باشند(تصویر زیر) و همچنین نتایج آنالیز شیمیایی چندین نمونه سیگار قاچاق در آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت(جدول زیر) نشان داد که نیكوتین و قطران آنها خیلی بیشتر از مقادیری است كه بر روی پاكات آنها درج شده که با توجه به جذب محدود فیلتر سیگار، این قطران اضافه مستقیماً جذب بدن مصرف كننده میگردد.
در خصوص مواد افزودنی جهت بهبود کیفیت طعم سیگار، در داخل کشور کلیه موارد تحت مجوز دستگاه‌های نظارتی شامل وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو انجام میگردد، اما برندهای خارجی كه محصولاتشان به داخل قاچاق شده است، نیازمند این مجوزها نبوده و میزان آمونیاك ایجاد شده و فلزات سنگین سرطان‌زای آن كه به سیستم عصبی صدمه می‌زند، به هیچ عنوان با تولیدات داخلی قابل قیاس نمی باشد.
به طور مثال شاخص‌های کیفی مواد افزودنی نظیر پودر كاكائو، گلیسیرین و شیرین بیان كه در تولیدات داخلی مصرف میگردد، كاملا تحت كنترل و نظارت استانداردهای مدوّن (ISIRI) می‌باشند این در حالی است که در محصول قاچاق مصرف كننده از محتوای آن آگاه نمی‌باشد.
متأسفانه به برخی از این محصولات قاچاق موادی افزوده میگردد كه عامل ایجاد وابستگی در فرد خواهد شد. استفاده از این نوع طعم دهنده‌ها برای همه شركت‌ها امكان پذیر می‌باشد، ولی در داخل كشور، اجازه استفاده از آن وجود نداشته و از حیث اخلاقی و انسانی نیز چنین كاری صورت نمی پذیرد.
در پایان خاطر نشان میگردد که مصرف كنندگان سیگارت، فریب برندهای جذاب به ظاهر معروف خارجی ارزان قیمتی كه اكثرا در كشورهای همسایه به طور غیرقانونی تولید و به داخل كشور قاچاق می‌شوند را نخورند؛ چرا كه ضرر آنها ده‌ها برابر بیشتر از سیگارهای تولید داخل است.
نتیجه‌گیری:
سیگارتهای غیر استاندارد و قاچاق به علت عدم نظارت واحدهای کنترل کیفیت و استفاده از مواد اولیه توتونی و غیر توتونی و فیلترهای نامرغوب و ترکیبات نامشخص، معمولاً حاوی میزان بیشتری از قطران و سموم خطرناک می باشند و آنچه که بر روی پاکات آنها از نظر میزان قطران و نیکوتین درج می‌شود با واقعیات آزمایشگاهی منطبق نیست و در واقعیت امر بسیار بیشتر است. مصرف این نوع سیگارها خطر ابتلا به بیماری‌های ریوی، سرطان و مشکلات قلبی را چندین برابر افزایش می‌دهد، علاوه بر این قاچاق فزاینده سیگار این هشدار را برای تولیدات مشابه و رسمی کشورمان در پی دارد که مبادا با کم توجهی و احیانا برقراری تعرفه‌های اشتباه، راه را برای ورود بیشتر سیگارهای خارجی و اغلب قاچاق و یا سیگارهای تقلبی، هرچه بیشتر هموار نماییم. این در حالی است که قاچاق سیگار به لحاظ پیامدهای منفی و عوارض شوم ناشی از آن برای سلامت انسان و جامعه،زیان‌های هنگفت مادی و معنوی بسیاری به همراه دارد.
علیرضا پور آقایی - مدیر کیفیت شرکت دخانیات ایران